Prošlost pune laži
Ana Tasić
Politika, 20.02. 2014.
Neoplanta”, prema romanu Lasla Vegela, reditelj Andraš Urban, dramaturg Kata Đarmati, Novosadsko pozorište (Ujvideki szinhaz). – U predstavi je važan konflikt između idealizovane slike NovogSada, kao obećane zemlje, mitskog prostora koji se razmeće idiličnim bogatstvom multikulturalnosti, i suštinske stvarnosti te multikulturalnosti, iznikle na masovnim grobnicama
Predstava „Neoplanta” je nastala prema istoimenom romanu Lasla Vegela koji ispisuje subjektivne, intimne, labilno uvezane i (auto)ironijom natopljene refleksije istrgnute iz složene istorije Novog Sada (dramaturg Kata Đarmati). Reditelj Andraš Urban verodostojno je preneo rasni literarni vegelovski svet na scenu, propušten kroz urbanovskistroj ofanzivnog
razotkrivanja gomile naopakosti u društveno-političkim odnosima prošlosti, sadašnjosti i budućnosti Novog Sada.
Pred gledaocima se u eksplozivnom naboju izlistavaju prizori iz turbulentne istorije grada kojem je 1748. godine Marija Terezija dodelila ime Neoplanta, utvrđujući njegov (deklarativan) kosmopolitizam, utemeljenje u slobodi i toleranciji. Na sceni pratimo polemički postavljen niz istorijskih događaja koji označavaju demarkacione momente u bezočnim borbama za vlast, uz neminovnost njihovog dubinskog preispitivanja, pažljive analize odgovornosti i krivice svih učesnika. Kritički se izlistavaju scenski ubojite refleksije o Novosadskoj raciji januara 1942. godine, kada su mađarski fašisti sa Miklošem Hortijem na čelu pobili preko 3.000 civila, Jevreja, Roma i Srba, zatim o dolasku komunizma i Titovog apsolutizma. Sledi i ispisivanje odraza devedesetih godina, raspada Jugoslavije i novog zaraznog buđenja srpskog nacionalizma, do ekonomske i idejne nesigurnosti sadašnjih vremena, raščerečenosti između izbora utočišta nacionalizma i evropskih integracija, gde su obe opcije izlivene u sumnjama.
Fragmentarno se na sceni predstavlja cirkularna istorija osvajanja i oslobađanja Novog Sada, unakrsni udari laži i praznih obećanja osvajača, oblikovani agresivnim scenskim jezikom, ali i začinjeni prepoznatljivim Urbanovim vizuelno i simbolički izazovnim rešenjima (na primer, slikovita scena razbijanje leda koja predstavlja pomenuti fašistički zločin iz 1942. kada su žrtve potopljene pod zaleđenu površinu Dunava). U predstavi je izuzetno važan konflikt između idealizovane slike Novog Sada, kao obećane zemlje, mitskog prostora koji se razmeće idiličnim bogatstvom multikulturalnosti, i suštinske stvarnosti te multikulturalnosti, iznikle na masovnim grobnicama. Ta napeta disproporcija se vrlo efektno predstavlja u nekoliko scena – na primer u sceni koja počinje agresivnim pseudoturističkim
promovisanjem bogate multikulturalnosti grada, grlatim govorom glumice koji postepeno guta kakofonija zaglušujuće tehno muzike i ekstaza opšteg razvrata. To će kulminirati u jezivom fizičkom nasilju, surovom, bolnom lemanju tri velike čovekolike lutke, u nekakvom ritualnom transu nasilnika (kompozitor Atila Antal).
Pojedinačnih likova, individualnih glasova u ovoj predstavi skoro da nema, glumci i glumice Emina Elor, Agota Silađi, Gabrijela Crnković, Silvija Križan, Agota Ferenc, Zoltan Širmer, Danijel Husta, Gabor Pongo, Ištvan Kereši, Arpad Mesaroš i Atila Nemet, delovi su jednog kolektivnog, militarizovanog tela. Oni igraju snažno, vojnički disciplinovano,
odlučno, grčeći se u vihorima istorije nasilja, kontinuiteta raspirivanja mržnje prema manjinama. A na kraju predstave dolazi do direktnog, dokumentarističkog prodora savremenosti – istorija nabujalih diskriminacija dovodi se u naše vreme preispitivanja položaja manjinskih grupa u Srbiji, odnosa prema većinskoj kulturi, kao i burnih ambivalencija prema pridruživanju Evropskoj uniji.
Publika zbijeno sedi na posebno podignutim tribinama, u dubini pozornice, a čitava radnja se odvija ispred crvene zavese, ili iza, ako se posmatra iz uobičajenog ugla. Taj izbor će dobiti poseban smisao na kraju predstave, kada se krvavocrvena zavesa otvori, posle završnog, hipnotičkog govora glumice Silvije Križan, u ulozi kraljice Marije
Terezije/Evrope koja idealistički (ironično) propoveda o čarima multikulturalnosti (indikativno je obučena u haljinu od novčanica evra – kostimograf Marina Sremac). Podizanje zavese otkriva prostor praznog gledališta koji bolno zjapi svojom napuštenošću, idejno vrlo inspirativnom. Ta praznina sugeriše značenje nestanka Mađara iz Vojvodine, o čemu
se prethodno diskutuje, ali istovremeno ima i univerzalniji, filozofski, antropološki smisao, vegelovsku oznaku života na ničijoj zemlji, prostora nepripadanja, bezdomnosti.
Ana Tasić
objavljeno: 20.02.2014.
POSLEDNJI KOMENTARI
Laslo Laslovic | 19/02/2014 22:29
Sjajan spoj Vegela i Urbana, sjajna predstava. Ansambl Novosadskog pozorista je ponovo pokazao da mu nema ravogu Srbiiji, sve cestitke.
iz kragujevca | 21/02/2014 14:51
Zelim da pozdravim tekst o novoj predstavi Andrasa Urbana i da iskoristim priliku da mu cestitam na nagradi Joakim
Vujic koju mu je dodelio Knjazevski teatar Kragujevac. Bio s